گاهی اوقات انسان بدون آن‌که قصد ضرر زدن و اضرار به دیگری داشته باشد با انجام یا انجام ندادن کاری برای خود مسئولیت ایجاد می‌کند. یکی از این موارد درخصوص نحوه استفاده افراد از اموال و حیواناتی است که موجب می‌شود به دیگری ضرر وارد شود که در قانون مجازات اسلامی از آن تحت عنوان تسبیب در جنایت یاد شده است.
فرض کنید کسی مایع لغزنده‌ای مقابل مغازه خود بگذارد که موجب لغزش رهگذران شود که در این حالت عهده‌دار خسارت وارده خواهد بود.
پرسش: اگر کسی در ملک خود آتش روشن کند و آن آتش به خانه دیگری سرایت کند، مسئول است؟
پاسخ: اگر کسی در ملک خود به مقدار نیاز یا زائد بر آن آتش روشن کند و بداند که به جایی سرایت نمی‌کند و معمولاً هم چنین آتشی به خانه دیگر سرایت نمی‌کند (برای مثال در خانه خود شعله گاز خوراک پزی را روشن کند) ولی اتفاقاً به خانه دیگر سرایت کند و موجب خسارت شود مسئولیتی ندارد اما اگر در ملک خود آتشی روشن کند که عادتاً به محلی دیگر سرایت کند یا بداند که این آتش به جای دیگر سرایت خواهد کرد مسلماً باید خسارت را بپردازد. گرچه به مقدار نیاز خودش روشن کرده باشد. برای مثال کشاورزی علف‌های هرز ملک خود را با بنزین آتش می‌زند و در کنار ملک او کشتزار گندم و خرمن کشاورز دیگری قرار دارد.
مسلماً سرایت چنین آتشی به محصولات همسایه قابل پیش‌بینی نیست. همچنین است اگر کسی در ملک دیگری بدون اجازه صاحب آن آتشی روشن کند یا در معابر عمومی بدون رعایت مصلحت رهگذران آتش روشن کند. (مانند روشن کردن آتش در مراسم چهارشنبه سوری) و این عمل به دیگری یا دیگران خسارت مالی یا جانی وارد کند، روشن کننده آتش یا برپاکننده آتش مسئولیت خواهد داشت اگر چه قصد اضرار به دیگری را نداشته باشد.البته اگر کسی آتشی روشن کند و دیگری مال شخصی را در آن بیندازد و بسوزاند، روشن‌کننده آتش مسئولیتی ندارد و شخص اخیر ضامن است.
پرسش: آیا دارنده حیوانات وحشی مسئولیتی دارد؟
پاسخ: صاحب هر حیوانی که خطر حمله و آسیب رساندن آن را می‌داند باید آن را حفظ کند و اگر بر اثر سهل‌انگاری موجب تلف یا خسارت شود صاحب حیوان مسئول است و اگر از حال حیوان که خطر حمله و زیان رساندن به دیگران در آن هست، آگاه نباشد یا آن که آگاه باشد ولی توانایی حفاظت از حیوان را نداشته باشد و در نگهداری آن کوتاهی نکند مسئول پرداخت خسارت نیست اما اگر حیوان به دیگری صدمه بدنی وارد کند پرداخت دیه برعهده صاحبش است.
پرسش: اگر حیوان به کسی حمله کرد و آن شخص به‌عنوان دفاع به آن حیوان صدمه وارد کند، مسئول است؟
پاسخ: هرگاه حیوانی به کسی حمله کند و آن شخص به عنوان دفاع از خود به مقدار لازم حیوان را دفع کند و این دفاع موجب مردن یا آسیب دیدن آن حیوان شود، شخص دفاع‌کننده ضامن نیست و نباید خسارتی بپردازد. همچنین اگر آن حیوان را از هجوم به جان یا مال دیگری به‌عنوان دفاع به مقدار لازم باز دارد و همین کار موجب تلف یا آسیب حیوان شود، دفاع‌کننده مسئولیتی نخواهد داشت.
پرسش: اگر کسی وارد خانه یا آپارتمان دیگری شود و سگ خانه به او آسیب برساند، آیا صاحبخانه مسئول است؟
پاسخ: هرگاه کسی با اجازه وارد خانه یا ملک کسی شود و سگ خانه به او آسیب برساند در هر صورت صاحبخانه مسئولیت دارد.
پرسش: اگر صاحب حیوان آن را در جایی متوقف کند، در مورد خسارت‌هایی که آن حیوان به اموال یا اشیاء یا اشخاص دیگر وارد می‌کند مسئول است؟
پاسخ: هرگاه کسی که سوار حیوان است، حیوان را در جایی متوقف کند ضامن تمام خسارت‌هایی است که آن حیوان وارد می‌کند و اگر کسی حیوانی را بزند و آن حیوان براثر زدن خسارتی را وارد کند، شخص زننده عهده‌دار خسارت خواهد بود.
پرسش: اگر کسی در ملک خود برای حفاظت اموالش موانعی ایجاد کند و کسی با آن برخورد کند، مسئول است؟
پاسخ: در صورتی که مالک برای حفاظت اموال و ملک خود از سرقت سیم خاردار را روی دیوار ملک خود به نحوی قرار داده باشد که رهگذران به طور عادی با آن برخورد پیدا نمی‌کنند، هرگاه فردی با رفتن بالای دیوار به قصد سرقت یا جرم دیگر با آن برخورد کند و دچار آسیب شود و یا حتی بمیرد، مسئولیتی متوجه صاحب ملک نیست.
پرسش: اشیایی که اشخاص بر روی دیوار خانه خود قرار می‌دهند ممکن است ایجاد مسئولیت کند؟
پاسخ: اگر کسی چیزی را روی دیوار خود قرار دهد مانند گلدان، شیشه ترشی و... بر اثر حوادث پیش‌بینی نشده مانند توفان به معبر عام بیفتد و موجب خسارت شود مسئولیتی ندارد مگر آن که آن را طوری گذاشته باشد که عادتاً سقوط کند.
پرسش: اگر کسی با اجازه صاحب ملک در آن چاهی بکند و کسی در آن بیفتد، چه کسی در آن مسئول است؟
پاسخ: اگر کسی در ملک خود چاهی بکند یا مایع لغزنده‌ای بریزد و... و این عمل به دیگری آسیب وارد کند مسئولیتی ندارد. البته به شرط آن که خسارت دیده بدون اجازه صاحب ملک وارد ملک شده باشد و همچنین اگر کسی در ملک دیگری با اجازه صاحب آن چاهی حفر کند یا مایع لغزنده‌ای بریزد و شخص ثالثی بدون اجازه صاحب ملک وارد آن ملک شود و آسیب ببیند، کسی که چاه را حفر کرده یا مایع لغزنده را ریخته است، مسئولیتی ندارد. البته باید توجه داشت که در این حالت اگر مالک، شخصی را که بر اثر نابینایی یا تاریکی آگاه به وجود چاه و یا ریختن مایع لغزنده نیست به منزل خود دعوت کند مسئول پرداخت خسارت و دیه است.
پرسش: خسارت و صدمات ناشی از عوامل طبیعی برای صاحب مال ایجاد مسئولیت می‌کند؟
پاسخ: اگر بر اثر یکی از عوامل طبیعی مانند سیل و ... آسیب و خسارتی وارد شود، هیچ‌کس ضامن نیست.
پرسش: اگر کسی بدون اجازه صاحب ملک چاهی در آن ملک حفر کند و شخص ثالثی بدون اجازه وارد شود، چه کسی مسئول است؟
پاسخ: در این حالت کسی که بدون اجازه چاهی کنده یا مایع لغزنده‌ای ریخته و یا به طور کلی اقدامی کرده که موجب آسیب یا خسارت دیگری شده است، مسئولیت جبران خسارت و پرداخت دیه را دارد اگرچه شخص مصدوم یا زیان‌دیده بدون اجازه وارد آن شده باشد.
پرسش: کسانی که برای عرضه کالا یا خدمات در خیابان بساط پهن می‌کنند یا با قرار دادن وسیله نقلیه در پیاده‌رو دست‌فروشی می‌کنند چه مسئولیتی دارند؟
پاسخ: هرگاه کسی کالایی را که به منظور خرید و فروش عرضه می‌شود یا وسیله نقلیه‌ای را در پیاده‌رو قرار دهد و موجب خسارت شود عهده‌دار خسارت آن خواهد بود.
پرسش: در همه موارد فوق برای مطالبه دیه و یا خسارت چه اقدامی باید انجام داد؟
پاسخ: در مورد دیه با تقدیم شکایت به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم وتشکیل پرونده کیفری، آسیب دیده می‌تواند، صدمات وارده به خود را جبران کند. ولی درمورد خسارات وارده به متضرر از اقدامات فوق، باید با تقدیم دادخواست حقوقی حسب مورد به شورای حل اختلاف یا دادگاه عمومی حقوقی اقدام کرد. (اگر خسارت بیش از دو میلیون تومان در روستاها و پنج میلیون تومان در شهرها باشد به دادگاه رجوع شود.) ضمنا دعاوی مالی در روستا تا 20 میلیون ریال و در شهرها تا 50 میلیون ریال در صلاحیت رسیدگی شورای حل اختلاف قرار خواهد داشت.
روزنامه حمایت
مسئولیت ناشی از مراقبت نکردن از اموال
گاهی اوقات انسان بدون آن‌که قصد ضرر زدن و اضرار به دیگری داشته باشد با انجام یا انجام ندادن کاری برای خود مسئولیت ایجاد می‌کند. یکی از این موارد درخصوص نحوه استفاده افراد از اموال و حیواناتی است که موجب می‌شود به دیگری ضرر وارد شود که در قانون مجازات اسلامی از آن تحت عنوان تسبیب در جنایت یاد شده است.
فرض کنید کسی مایع لغزنده‌ای مقابل مغازه خود بگذارد که موجب لغزش رهگذران شود که در این حالت عهده‌دار خسارت وارده خواهد بود.
پرسش: اگر کسی در ملک خود آتش روشن کند و آن آتش به خانه دیگری سرایت کند، مسئول است؟
پاسخ: اگر کسی در ملک خود به مقدار نیاز یا زائد بر آن آتش روشن کند و بداند که به جایی سرایت نمی‌کند و معمولاً هم چنین آتشی به خانه دیگر سرایت نمی‌کند (برای مثال در خانه خود شعله گاز خوراک‌پزی را روشن کند) ولی اتفاقاً به خانه دیگر سرایت کند و موجب خسارت شود مسئولیتی ندارد اما اگر در ملک خود آتشی روشن کند که عادتاً به محلی دیگر سرایت کند یا بداند که این آتش به جای دیگر سرایت خواهد کرد مسلماً باید خسارت را بپردازد. گرچه به مقدار نیاز خودش روشن کرده باشد. برای مثال کشاورزی علف‌های هرز ملک خود را با بنزین آتش می‌زند و در کنار ملک او کشتزار گندم و خرمن کشاورز دیگری قرار دارد. مسلماً سرایت چنین آتشی به محصولات همسایه قابل پیش‌بینی نیست. همچنین است اگر کسی در ملک دیگری بدون اجازه صاحب آن آتشی روشن کند یا در معابر عمومی بدون رعایت مصلحت رهگذران آتش روشن کند. (مانند روشن کردن آتش در مراسم چهارشنبه سوری) و این عمل به دیگری یا دیگران خسارت مالی یا جانی وارد کند، روشن کننده آتش یا برپاکننده آتش مسئولیت خواهد داشت اگر چه قصد اضرار به دیگری را نداشته باشد.البته اگر کسی آتشی روشن کند و دیگری مال شخصی را در آن بیندازد و بسوزاند، روشن‌کننده آتش مسئولیتی ندارد و شخص اخیر ضامن است.
پرسش: آیا دارنده حیوانات وحشی مسئولیتی دارد؟
پاسخ: صاحب هر حیوانی که خطر حمله و آسیب رساندن آن را می‌داند باید آن را حفظ کند و اگر بر اثر سهل‌انگاری موجب تلف یا خسارت شود صاحب حیوان مسئول است و اگر از حال حیوان که خطر حمله و زیان رساندن به دیگران در آن هست، آگاه نباشد یا آن که آگاه باشد ولی توانایی حفاظت از حیوان را نداشته باشد و در نگهداری آن کوتاهی نکند مسئول پرداخت خسارت نیست اما اگر حیوان به دیگری صدمه بدنی وارد کند پرداخت دیه برعهده صاحبش است.
پرسش: اگر حیوان به کسی حمله کرد و آن شخص به‌عنوان دفاع به آن حیوان صدمه وارد کند، مسئول است؟
پاسخ: هرگاه حیوانی به کسی حمله کند و آن شخص به عنوان دفاع از خود به مقدار لازم حیوان را دفع کند و این دفاع موجب مردن یا آسیب دیدن آن حیوان شود، شخص دفاع‌کننده ضامن نیست و نباید خسارتی بپردازد. همچنین اگر آن حیوان را از هجوم به جان یا مال دیگری به‌عنوان دفاع به مقدار لازم باز دارد و همین کار موجب تلف یا آسیب حیوان شود، دفاع‌کننده مسئولیتی نخواهد داشت.
پرسش: اگر کسی وارد خانه یا آپارتمان دیگری شود و سگ خانه به او آسیب برساند، آیا صاحبخانه مسئول است؟
پاسخ: هرگاه کسی با اجازه وارد خانه یا ملک کسی شود و سگ خانه به او آسیب برساند در هر صورت صاحبخانه مسئولیت دارد.
پرسش: اگر صاحب حیوان آن را در جایی متوقف کند، در مورد خسارت‌هایی که آن حیوان به اموال یا اشیاء یا اشخاص دیگر وارد می‌کند مسئول است؟
پاسخ: هرگاه کسی که سوار حیوان است، حیوان را در جایی متوقف کند ضامن تمام خسارت‌هایی است که آن حیوان وارد می‌کند و اگر کسی حیوانی را بزند و آن حیوان براثر زدن خسارتی را وارد کند، شخص زننده عهده‌دار خسارت خواهد بود.
پرسش: اگر کسی در ملک خود برای حفاظت اموالش موانعی ایجاد کند و کسی با آن برخورد کند، مسئول است؟
پاسخ: در صورتی که مالک برای حفاظت اموال و ملک خود از سرقت سیم خاردار را روی دیوار ملک خود به نحوی قرار داده باشد که رهگذران به طور عادی با آن برخورد پیدا نمی‌کنند، هرگاه فردی با رفتن بالای دیوار به قصد سرقت یا جرم دیگر با آن برخورد کند و دچار آسیب شود و یا حتی بمیرد، مسئولیتی متوجه صاحب ملک نیست.
پرسش: اشیایی که اشخاص بر روی دیوار خانه خود قرار می‌دهند ممکن است ایجاد مسئولیت کند؟
پاسخ: اگر کسی چیزی را روی دیوار خود قرار دهد مانند گلدان، شیشه ترشی و... بر اثر حوادث پیش‌بینی نشده مانند توفان به معبر عام بیفتد و موجب خسارت شود مسئولیتی ندارد مگر آن که آن را طوری گذاشته باشد که عادتاً سقوط کند.
پرسش: اگر کسی با اجازه صاحب ملک در آن چاهی بکند و کسی در آن بیفتد، چه کسی در آن مسئول است؟
پاسخ: اگر کسی در ملک خود چاهی بکند یا مایع لغزنده‌ای بریزد و... و این عمل به دیگری آسیب وارد کند مسئولیتی ندارد. البته به شرط آن که خسارت دیده بدون اجازه صاحب ملک وارد ملک شده باشد و همچنین اگر کسی در ملک دیگری با اجازه صاحب آن چاهی حفر کند یا مایع لغزنده‌ای بریزد و شخص ثالثی بدون اجازه صاحب ملک وارد آن ملک شود و آسیب ببیند، کسی که چاه را حفر کرده یا مایع لغزنده را ریخته است، مسئولیتی ندارد. البته باید توجه داشت که در این حالت اگر مالک، شخصی را که بر اثر نابینایی یا تاریکی آگاه به وجود چاه و یا ریختن مایع لغزنده نیست به منزل خود دعوت کند مسئول پرداخت خسارت و دیه است.
پرسش: خسارت و صدمات ناشی از عوامل طبیعی برای صاحب مال ایجاد مسئولیت می‌کند؟
پاسخ: اگر بر اثر یکی از عوامل طبیعی مانند سیل و ... آسیب و خسارتی وارد شود، هیچ‌کس ضامن نیست.
پرسش: اگر کسی بدون اجازه صاحب ملک چاهی در آن ملک حفر کند و شخص ثالثی بدون اجازه وارد شود، چه کسی مسئول است؟
پاسخ: در این حالت کسی که بدون اجازه چاهی کنده یا مایع لغزنده‌ای ریخته و یا به طور کلی اقدامی کرده که موجب آسیب یا خسارت دیگری شده است، مسئولیت جبران خسارت و پرداخت دیه را دارد اگرچه شخص مصدوم یا زیان‌دیده بدون اجازه وارد آن شده باشد.
پرسش: کسانی که برای عرضه کالا یا خدمات در خیابان بساط پهن می‌کنند یا با قرار دادن وسیله نقلیه در پیاده‌رو دست‌فروشی می‌کنند چه مسئولیتی دارند؟
پاسخ: هرگاه کسی کالایی را که به منظور خرید و فروش عرضه می‌شود یا وسیله نقلیه‌ای را در پیاده‌رو قرار دهد و موجب خسارت شود عهده‌دار خسارت آن خواهد بود.
پرسش: در همه موارد فوق برای مطالبه دیه و یا خسارت چه اقدامی باید انجام داد؟
پاسخ: در مور
